Yakınını kaybedenlerin kısa sürede hayatına giren bir terim: “Veraset İlamı”. Yani “Mirasçılık Belgesi”. Derin bir üzüntü içerisinde olsanız da, diğer mirasçılar sizin kadar acı çekmiyor olabilir. Hızlıca kendinizi miras kaynaklı bir anlaşmazlığın içinde bulabilirsiniz. Veraset ilamı, ölümün ardından ölüm belgesi ve nüfus kayıt örneği ile mahkemeye başvurularak alınan bir karardır. Bu kararda kimlerin mirasçı olduğu ve miras payları belirlenir. Veraset ilamı noterlerden de alınabilmektedir ancak karmaşık mirasçılık durumları mevcutsa; örneğin ölenin, paylarının bilirkişi marifetiyle hesaplanmasını gerektirecek kadar çok sayıda mirasçısı varsa veya nüfus kayıtlarında bir sebeple (soybağının reddi, vatandaşlıktan çıkma, vb) kapalı kayıt görünüyorsa noterler veraset ilamını vermeyebilmektedir.

Tespit edilen mirasçılara itirazı olan ya da bir vasiyetname bulunduğunu iddia eden kişi veraset ilamının iptali için dava açabilir. Noterler ya da mahkemeler kanalıyla yapılan vasiyetnameler nüfus müdürlüğüne bildirilirler, ölüm halinde nüfus müdürlüğü ölenin bir vasiyetnamesinin var olduğunu savcılığa iletmelidir. Savcılık da mahkemeden vasiyetnamenin açılmasını ister. Ancak bu süreçlerin sağlıklı işlememesi sebebiyle vasiyetin açılmak üzere mahkemeye hiç gelmemesi durumunda ya da vasiyetname noter ya da mahkemede değil kendi kendine yapılmışsa hak sahiplerinin bu vasiyetnameden hiç haberi olmayadabilir... Hak sahipleri bir vasiyetname bulunduğunu biliyorlarsa, ölümden sonra bu vasiyetnamenin açılmasını mahkemeden kendileri istemelidirler.

Veraset ilamında ölenin malvarlığı belirtilmez. Mirasçılar, ölenin malvarlığını öğrenmek ya da paylaşmak da isterlerse bir miras araştırmasına girişirler. Araştırma; tapudan taşınmaz sorgulaması, emniyet genel müdürlüğünden araç sorgulaması, bankalardan mevduat ve kiralık kasa sorgulaması, şirket hissesi ve hisse senedi sorgulamaları gibi birçok yönden yapılmalıdır. Malvarlığının tam olarak bilinmesi, ölenin sağlığında yaptığı işlemlerle bazı mirasçıları kayıracak (muris muvazaası gibi) durumların söz konusu olup olmadığı bu araştırma sayesinde ortaya çıkabilmektedir. Bu olay göründüğü kadar kolay olmayıp, deneyimli bir avukattan yardım alınması işi hızlandırır ve kolaylaştırır. Adil olmayan birtakım işlemlerin yapıldığını fark etmeniz halinde bunların iptali için açılması gereken davayı tespit etmek önemlidir. Tabi malvarlığı değil ölenin borçları da mirasçılarına kalmış olabilir. Özellikle eğer tereke borca batıksa, yani ölenin malından çok borcu varsa, mirasçılar mirası reddetmek için dava açabilirler.

Mirasçı olmanın bir de vergi boyutu var tabi ki... Ölen kişiden hiçbir mal kalmadığı takdirde vergi çıkmaz. Ancak bir mal varlığı varsa, “Veraset ve İntikal Vergisi” için 4 ay içinde beyanname verilmelidir, verilmezse daha sonra usülsüzlük cezası ve gecikme zammı ile birlikte ödeme yapılması istenecektir. Aşağıda "intikal nedir" i açıklayacağız, şunu belirtelim, tapuda intikal yaptırmak zorunlu değildir. Ancak intikal yapılacaksa da yapılmayacaksa da bu verginin ödenmesi zorunludur. Bu işlemler maalesef çok fazla bürokratik işlem gerektirmekte, ilgilileri hayattan soğutmaktadır. Örneğin bir gayrimenkul kaldığında, gayrimenkulün bağlı olduğu belediyeden veraset intikal için vergi dairesine vermek üzere rayiç bedel yazısı alınır. Emlak vergisi borcu var ise o ödenir. Tapuda mirasçılara geçmesi için, diğer bir bürokratik işlemler silsilesi “intikal” sizi beklemektedir. İki türlü intikal olabilir: elbirliği mülkiyet ya da mirasçıların paylarının belli olduğu paylı mülkiyet. Paylı mülkiyetin avantajı, paydaşların dilediğinde kendi paylarının devrini yapabilmesidir, elbirliği mülkiyetinde bu söz konusu olamaz. Yine de uygulamada kişiler elbirliği intikali yapabilmektedir çünkü mirasçılardan herhangi birinin müracaatı yeterlidir, paylı intikal için tüm mirasçıların hepbirlikte müracaat etmesi gerekir. Genelde elbirliği intikali bu sebeple tercih edilir ve devam eder, ta ki taşınmazın satışı konusunda mirasçılar arasında bir anlaşmazlık çıkıncaya kadar... İntikal için tapu müdürlükleri uygulamada “ilişik kesme” yapılmasını istemekteler. Bu, vergi dairesinden verginin ödendiği ve taşınmazların intikal ve satış işlemlerine konu olabileceğine dair bir yazı verilmesidir. Kanunen intikal için ilişik kesme zorunlu değildir; intikal yapılmalı ve beyanlar hanesine vergi ilişiğinin kesilmediği yazılmalıdır, daha sonra satış olacağı vakit ilişik kesme belgesi alınabilir. Ancak bu durumu tapu müdürlüklerine izah etmek güçtür, intikal için illa ki ilişik kesmek isteyebilmektedirler. Henüz ölenin intikalini yapamadan veraset ilamındaki mirasçılardan biri ölürse, o kişinin de veraset ilamının alınması, veraset ve intikal vergisinin ödenmesi ve ilişik kesme gerekecektir. Birisi öldüğünde veraset ilamını hemen alıp veraset intikal vergisini ödeyip ilişik kesmenin hemen yapılması bu nedenle önemlidir, aksi takdirde arada başkaları da ölürse kalanlara intikali yaptırmak için çok daha fazla uğraşmak zorunda kalırsınız.

Veraset ilamı ve vergi dairesinden alınan borcu yoktur yazısı ile beraber noterden araç devir işlemi gerçekleştirilebilir, bankalardan da aynı yazı ile para aktarımı yapılması istenebilir.

Ölenin eşi veya çocukları, ölenin emekli maaşını ölüm aylığı olarak almaya hak kazanabilir. Bunun ölenin eşinin emekli maaşı mı alıyor olduğu, belli bir prim günü sayısı, çocuklar için yaş ve çalışmazlık kriterleri gibi şartları vardır. Şartları sağlıyorlarsa SGK"ya başvurmaları gerekir.